این روزها کمتر کسی را می‌توان یافت که نام تتر یا سایر استیبل‌کوین‌های دلاری را نشنیده باشد. این دارایی‌های دیجیتال سال‌هاست در بازار ارز تهران، به‌ویژه میان دلالان میدان فردوسی و صرافان قدیمی شناخته شده‌اند. همچنین میلیون‌ها کاربر ایرانی ارزدیجیتال با آنها آشنا هستند و در تراکنش‌های روزمره از آنها استفاده می‌کنند.
استیبل‌کوین‌ها در مقایسه با اسکناس‌های دلاری ویژگی‌های متمایزی دارند. نخست، به‌دلیل ماهیت دیجیتالی خود، سرعت و سهولت بالاتری در نقل‌وانتقال فراهم می‌کنند. دوم، برای فعالان اقتصادی ایرانی، ابزاری کارآمد در پرداخت‌های بین المللی محسوب می‌شوند؛ چراکه محدودیت‌های بانکی و تحریم‌ها در استفاده از آنها کمتر اثرگذار است.
اما وجه سومی نیز وجود دارد که کمتر در استیبل کوین ها و ارزهای دیجیتال مورد توجه قرار گرفته است: قابلیت برنامه‌پذیری. این ویژگی نه‌تنها ماهیت پول را متحول می‌کند، بلکه به‌تدریج نظم سنتی مالی جهان را به چالش کشیده و می‌تواند آن را در آینده‌ای نه‌چندان دور منسوخ سازد.
برای دهه‌ها، پول مفهومی ایستا و منفعل داشت. اسکناس یا موجودی حساب بانکی صرفاً امکان برداشت، پرداخت یا دریافت را فراهم می‌کرد. اما در عصر فرادیجیتال، این تعریف سنتی دیگر کافی نیست. اقتصاد جهانی با سرعتی شگفت‌انگیز به سوی پذیرش پول‌های برنامه‌پذیر در حرکت است؛ پولی که نه‌تنها وسیله مبادله، بلکه بستری برای گسترش هوشمندسازی، اتوماسیون مالی و خدمات نوین اقتصادی خواهد بود.
پول برنامه‌پذیر؛ بازآفرینی نظام پولی و مالی نوین
از منظر ساختاری، پول هوشمند و برنامه‌پذیر را می‌توان به‌عنوان یک سیستم پولی خودکار در نظر گرفت که از طریق قراردادهای هوشمند بر بستر دفترکل‌های توزیع‌شده مانند بلاکچین عمل می‌کند. این سیستم با اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز بلاکچینی (dApps) یکپارچه شده و امکان بهره‌برداری از خدمات مالی غیرمتمرکز (DeFi) را فراهم می‌سازد.
پول برنامه‌پذیر در واقع پولی است که بر اساس قواعد و شرایط از پیش‌تعریف‌شده عمل می‌کند؛ قواعدی که دقیقاً مشخص می‌کنند این پول چگونه و تحت چه شرایطی مورد استفاده قرار گیرد.
با این حال، به نظر می‌رسد چنین سیستمی در نظام‌های بانکی ناکارآمد با استقبال چندانی روبه‌رو نشود. دلیل روشن است: شفافیت کامل و شروط مستقل و غیرقابل‌دستکاری قراردادهای هوشمند، فضا را برای سوءاستفاده و انحصار قدرت در دست گروه‌های خاص محدود می‌سازد. در نتیجه، بسیاری از مشکلات ساختاری نظیر کلاهبرداری‌های بانکی، مطالبات وصول‌نشده و چک‌های برگشتی عملاً از میان برداشته خواهد شد.
البته ممکن است این پرسش مطرح شود: «مگر اکنون نیز ما از سیستم‌های پرداخت دیجیتال استفاده نمی‌کنیم؟ آیا این همان پول دیجیتال نیست؟»
پاسخ این است که پول دیجیتال متداول (همانند کارت‌های بانکی یا کیف‌پول‌های الکترونیکی) صرفاً نسخه الکترونیکی پول سنتی است و هیچ تفاوت ماهوی با آن ندارد؛ در حالی‌که پول برنامه‌پذیر لایه‌ای هوشمند به پول اضافه می‌کند و آن را از یک ابزار منفعل به یک سیستم مالی هوشمند، پویا و خودکار تبدیل می‌سازد..
پول برنامه‌پذیر؛ جهشی فراتر از پول دیجیتال
طبق گزارش بانک جی‌پی مورگان، پول برنامه‌پذیر گامی فراتر از پول دیجیتال متداول است؛ زیرا قواعد و شرایط را مستقیماً درون خودِ واحد ذخیره ارزش جای می‌دهد. این قواعد تعیین می‌کنند پول چگونه و در چه شرایطی مورد استفاده قرار گیرد. چنین رویکردی سطحی نوین از کنترل، امنیت و شفافیت را به همراه دارد و دقیقاً همین ویژگی است که پول برنامه‌پذیر را از سایر اشکال پول دیجیتال متمایز می‌سازد.
امنیت این نوع پول برنامه پذیر هوشمند نیز قابل‌توجه است. طی یک دهه گذشته، شبکه‌هایی مانند اتریوم که بستر اصلی اجرای پول‌های برنامه‌پذیر هستند، هیچ‌گاه متوقف یا هک نشده‌اند؛ در حالی‌که بارها شاهد حمله به حساب‌های بانکی و حتی نفوذ به بانک‌ها بوده‌ایم.
در اینجا باید به یک تحول مهم اشاره کرد: تصویب نخستین قانون ارزهای دیجیتال در ایالات متحده با عنوان قانون جنیوس. این قانون بر شفافیت و چارچوب حقوقی استیبل‌کوین‌ها متمرکز است و می‌تواند زمینه‌ساز ورود تریلیون‌ها دلار سرمایه در قالب استیبل‌کوین به بازارهای مالی شود.
استیبل‌کوین‌ها ابتدا به‌عنوان توکن‌های واسط غیر قانونی در صرافی‌های ارزهای دیجیتال پدید آمدند؛ راهی برای معامله‌گران و تریدرها تا بدون تبدیل ارزهای دیجیتالشان به پول محلی، از نوسان بازار اجتناب کنند. تا سال ۲۰۲۴، استیبل‌کوین‌ها نزدیک به ۳ درصد از جریان حواله‌های جهانی را پردازش کرده بودند و به‌طور فزاینده‌ای در بازارهای سرمایه به کار گرفته می‌شدند.
امروز، استیبل‌کوین‌ها در حال تبدیل شدن به فوندانسیون مالی جهان هستند و به طبقه دارایی‌ای بالغ با ارزشی بیش از ۲۶۰ میلیارد دلار بدل شده‌اند؛ بازاری که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به ۲ تریلیون دلار رشد کند.
چنین ظرفیتی فرصتی بی‌نظیر برای توسعه نظام‌های پولی و اعتباری برنامه‌پذیر فراهم می‌کند. به همین دلیل، امروز بسیاری از شرکت‌های بزرگ مالی، سرمایه‌گذاری و پرداخت‌های تجاری در حال آماده‌سازی برای ورود به این عرصه هستند و انتظار می‌رود به‌زودی شاهد تحولی بزرگ در صنعت پرداخت هوشمند و دیفای (DeFi) باشیم.
با ورود منطق، اتوماسیون و هوش به پرداخت‌ها، پول برنامه‌پذیر نحوه تعامل افراد، کسب‌وکارها و بانک‌ها با واحدهای ارزش اقتصادی را به‌کلی دگرگون خواهد کرد. این تغییر را می‌توان با ظهور اینترنت مقایسه کرد؛ با این تفاوت که این بار، خودِ پول است که محور اصلی تحول و بازآفرینی قرار گرفته است.
مثال‌هایی از برنامه‌پذیری پول های بلاکچینی
پول فیات (دلار، یورو، ریال و …) ابزاری ایستا و منفعل است. اگر در کیف یا حساب بانکی باقی بماند، هیچ اقدامی انجام نمی‌دهد مگر آنکه ما به‌طور دستی آن را جابه‌جا، واریز یا تبدیل کنیم.
یک مثال ساده:
یکی از دوستانم ۱۵ سال پیش مبلغ ۲۰ میلیون تومان در یک حساب قرض‌الحسنه بانکی سپرده‌گذاری کرده بود و فراموش کرده بود. پس از ۱۵ سال، هنگام مراجعه دوباره همان ۲۰ میلیون تومان را تحویل گرفت، اما قدرت خرید آن به‌طور تقریبی ۹۵ درصد کاهش یافته بود. این یعنی پول سنتی، حتی در بلندمدت، منفعل عمل می‌کند و ارزش خود را از دست می‌دهد.
بانک‌ها نیز هیچ‌گاه به مشتری خبر نمی‌دهند که ارزش پولشان در حال کاهش است یا بهتر است آن را به دارایی دیگری تبدیل کنند. اینجاست که مفهوم پول ایستا آشکار می‌شود.
اما در مقابل، پول برنامه‌پذیر فعال و هوشمند است. می‌تواند طبق دستورالعمل‌های از پیش‌تعریف‌شده عمل کند، در شرایط خاص یک فرمان را اجرا کند و فرآیندهای مالی را به‌طور خودکار پیش ببرد. به بیان ساده، می‌توان برای پول الگوریتم‌هایی مانند «اگر این، آنگاه آن» تعریف کرد.
برای نمونه:
- اگر پرداخت به دلار دریافت شد، آن را به یورو تبدیل کرده و به کیف پول X منتقل کن.
- اگر موجودی کیف پول به ۱۰۰,۰۰۰ دلار رسید، از خزانه‌داری B شارژ کن.
- اگر تراکنشی قوانین پول شوئی و انطباق (Compliance) را رعایت نکرد، آن را متوقف کرده و برای بررسی ارسال کن.
- اگر کالای A به مقصد B رسید، مبلغ قرارداد را آزاد کن.
- اگر طلای جهانی در حال افزایش بود دلارتتر را تبدیل به توکن طلا کن (و برعکس).
پیوند پول برنامه‌پذیر و هوش مصنوعی
پول برنامه‌پذیر در ترکیب با هوش مصنوعی قدرتی بی‌سابقه پیدا می‌کند. کاربران می‌توانند از طریق ادغام آن با «ایجنت‌های مالی هوش مصنوعی»، از فرصت‌های سرمایه‌گذاری و اعتباری به‌صورت هوشمند و بدون نیاز به دخالت انسان استفاده کنند. این قابلیت چیزی است که برای پول فیات سنتی حتی قابل تصور هم نیست.
نویسنده: دکترعباسی بیت‌کوین
